Ciekawostki historyczne – Wąchock, ul. Starachowicka

            Ulice wąchockie kształtowały się przez wiele lat. Te najstarsze powstały w miejscu dróg dojazdowych do osady. W miarę rozwoju Wąchocka wytyczano nowe, zwykle tam gdzie budowano domy. Po II wojnie światowej dosyć szybko zaczęła rozwijać się północna jego cześć. Po odzyskaniu praw miejskich,  25 marca 1994 r.  Rada Miasta i Gminy podjęła uchwałę o podziale Wąchocka na dwa osiedla : „Północ”, obejmujące tereny na północ od rzeki Kamiennej  i „Południe”, obejmujące tereny na południe od tej rzeki.

         Aktualnie w naszym mieście jest 40 ulic, w tym 38 zamieszkałych. Dwadzieścia ulic jest na osiedlu  „Południe” i tyle samo na osiedlu „Północ”. Łączna ich długość w Wąchocku wynosi 27 kilometrów, w tym 4,5 km to droga krajowa, 5,2 km drogi  powiatowe i 17,4 km gminne. 11,6 km tych ostatnich ma nawierzchnię asfaltową, 1,3 km z kostki brukowej i 4,5 km z kruszywa. Cześć ulic, zwłaszcza małych posiada nieuregulowany stan prawny, co w połączeniu z brakiem dobrej woli mieszkańców stwarza duże problemy z ich modernizacją.

Czasem zadajemy sobie pytania skąd wzięły się nazwy ulic wąchockich.

Kiedy ludzi było mniej i utrzymywali między sobą ściślejsze kontakty,  bez adresu radzono sobie całkiem dobrze. Jeśli było wiadomo, że ktoś mieszka w Wąchocku, to prawie każdy napotkany człowiek wskazał jego dom. Z czasem ludzi przybywało, wytyczenie ulic,  nadanie im nazwy i wprowadzenie numeracji domów stało się koniecznością, aby ułatwić wzajemne kontaktowanie się. Usprawniało też  pracę różnym służbom ratunkowym, poczcie i administracji samorządowej.

Początkowo do określenia miejsca zamieszkania osób, które osiedliły się poza obszarem zwartej zabudowy, tworzono nazwy miejscowe w rodzaju : Pod Lasem, Kozaki, Nowe Miasto (nazywane też Przedmieściem), Kobyle  itp. Nazwy ulic powstawały samorzutnie  i utrwalały się w codziennym życiu osób zamieszkujących Wąchock. Pierwotnie miały charakter topograficzny, to znaczy, że informowały o wyglądzie nazywanego obiektu, np. ul. Krótka; kierunku np. Starachowicka, Sandomierska, Wielkowiejska, Radomska, Tychowska; rodzaju wykonywanych czynności np. Strażacka; funkcji miejsca w osadzie np. Cmentarna.  Pojawiły się też nazwy pamiątkowe, tzn. służące upamiętnieniu zasłużonych ludzi i ważnych wydarzeń np. ul. Mariana Langiewicza, Powstańców 1863, Partyzantów.  Do I wojny światowej w Wąchocku były tylko nazwy zwyczajowe ulic i to tylko tych najstarszych i największych. W okresie międzywojennym część z nich otrzymała oficjalne nazwy nadane przez Radę Gminy. Niestety uchwała w tej sprawie nie zachowała się. Nazewnictwem ulic ponownie zajęto się dopiero 24 września 1968 r. Gromadzka Rada Narodowa w Wąchocku przyjęła uchwałę potwierdzającą nazwy dotychczasowych trzynastu ulic , nadała je osiemnastu nowym i ustaliła wszystkim granice. Dziewięć kolejnych ulic wytyczono i nadano im nazwy już po 1968 r. 

Jadąc drogą krajową nr 42 od Wąchocka do Skarżyska Kamiennej rzadko zastanawiamy się nad tym, ile czasu musiało upłynąć od wytyczenia pierwszego szlaku komunikacyjnego na tej trasie. Początkowo był to zwykły gościniec, który stopniowo udoskonalano.  Na trasie Bzin-Starachowice – Wierzbnik podróżowało się przez Wielką Wieś (drogą miedzy zabudowaniami), ulicą Wielkowiejską, Rynkiem i ul. Sandomierską. Była to trasa wąska, dosyć kręta i nieutwardzona. Trudno było się nią poruszać furmankom z towarem i wozom pocztowym. Ten układ komunikacyjny pokazany jest na mapie Wąchocka z 1807 r., na której nie ma jeszcze ulicy Kieleckiej i Starachowickiej.

Momentem przełomowym była budowa Traktu Krakowskiego, to jest drogi Warszawa – Kraków. W 1834 r. budowa jej dotarła do osady Kamienna i Suchedniowa. Trakt ten umożliwiał szybki kontakt z resztą kraju i przyczynił się do rozwoju cywilizacyjnego tych terenów.  Osada Kamienna powoli stała się ważnym węzłem drogowym, bo prawie równocześnie z budową Traktu Krakowskiego zaczęto budować „drogi bite” łączące się z nim, jedną w stronę Końskich, a drugą w kierunku Wąchocka i Ostrowca Świętokrzyskiego. Budowa tej ostatniej spowodowała konieczność wytyczenia nowego przebiegu drogi przez Wielką Wieś i Wąchock. Po wyznaczeniu  nowej trasy w 1835 r. i wykupieniu potrzebnych do jej budowy gruntów powstały w Wąchocku ulice: Kielecka i Starachowicka na odcinku od Rynku do wylotu ul. Sandomierskiej. Ta ostatnia do czasu wytyczenia ulicy Starachowickiej była dłuższa od obecnej, biegła u podnóża zbocza i kończyła się za przydrożną kapliczką Matki Boskiej, która obecnie znajduje się z tyłu bazy magazynowej firmy „Lebud”.  Po wybudowaniu ul. Starachowickiej, końcowy odcinek ul. Sandomierskiej przestał być używany i dlatego wspomniana kapliczka przydrożna znalazła się w oddaleniu od ulicy.

Budowa dobrej drogi łączącej Wąchock z Bzinem i  Traktem Krakowskim była jedną z przyczyn uruchomienia w naszym mieście, w budynku dr. Wincentego Krupskiego ( znanego bardziej pod nazwą po powstaniu styczniowym jako Dom Langiewicza) stacji pocztowej. Dodatkowym czynnikiem, możliwe że decydującym o tym, miał fakt umieszczenia w 1829 r. w Wąchocku,  w klasztorze pocysterskim, Dozorstwa Górniczego przeniesionego z Suchedniowa.

 Ulica Starachowicka  obecnie jest fragmentem drogi krajowej nr 42.  Zaczyna się od Placu „Ponurego” i ciągnie się  do ul. Powstańców.  Ma długość 1700 m. Nazwa jej  pochodzi od kierunku jazdy – do Starachowic. Oficjalnie nazwa ta została nadana dopiero w okresie międzywojennym   przez Radę Gminy Wielka Wieś. Potwierdziła ją uchwała Gromadzkiej Rady Narodowej w Wąchocku w dniu 24.09.1968 r. 

Jest to ulica o dużym natężeniu ruchu drogowego. Przemieszcza się nią na dobę ok. 16 tysięcy pojazdów samochodowych, dlatego mieszkańcy  z utęsknieniem czekają na obwodnicę Wąchocka. Jest na niej 128 domów, w tym 36 drewnianych, w których mieszka zameldowanych na stałe 281 osób (141 kobiet i 140 mężczyzn). Ulica ta jest najludniejszą w Wąchocku. 25 domów jest niezamieszkałych. 110 posesji posiada przyłącza do wody, a 95 do kanalizacji.  

Na ulicy Starachowickiej  znajduje się sporo starych budynków, a siedem z nich zostało wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytków. Znajduje się też w niej będąca na działce nr 4157/11 przydrożna kapliczka Matki Boskiej.  

Zabytkowych domów było tu więcej, ale część z nich w przeszłości z uwagi na zły stan techniczny lub z innych powodów została rozebrana. Dwa z nich zostały zdemontowane i po konserwacji zestawione w Parku Etnograficznym w Tokarni koło Chęcin, gdzie stały się ozdobą sektora małomiasteczkowego i tam możemy je podziwiać. Jeden z nich należał do rodziny Bzinkowskich, a drugi był rodzinnym domem m.in. ks. prałata Franciszka Szczykutowicza, Honorowego Obywatela Wąchocka.  

 W przeszłości na ul. Starachowickiej były trzy kuźnie: Jana Sikory, Franciszka Siewierskiego i Stanisława Miernika, które funkcjonowały do początku  lat sześćdziesiątych XX w.

 8 września 1939 r. początkowa jej część , podobnie jak  i przyległe uliczki zastała z premedytacją spalona przez wkraczające do Wąchocka oddziały hitlerowskie. Do 22 października 1942 r. na niej, w pobliżu Rynku mieszkało kilka rodzin żydowskich.

17 stycznia 1945 r. na ul. Starachowickiej doszło do tragicznego nieporozumienia. Żołnierze radzieccy nie napotkawszy oporu wycofujących się Niemców, szybciej niż przewidywały plany ataku zdobyli teren i zostali pomyłkowo zaatakowani przez własne lotnictwo. Zginęło wówczas około 40 żołnierzy, a spora grupa została ranna. Zabici zostali pochowani tymczasowo w pobliżu miejsca śmierci. W 1949 r. ekshumowano ich i pochowano na miejscowym cmentarzu, a następnie  po pewnym czasie prochy ich przewieziono na cmentarz wojenny do Radomia.

Jeszcze w latach pięćdziesiątych XX w. na ulicy Starachowickiej odbywały się procesje Bożego Ciała. Zachowało się na niej  do dziś  kilka stodół, jako pozostałość po gospodarstwach rolnych. 

Stosunkowo  łatwa dostępność drewna m. in. z serwitutu  powodowała, że w przeszłości  w Wąchocku, jak też na ul. Starachowickiej, domy przeważnie  budowano z tego materiału i kryto je gontem.  Po II wojnie światowej  dużo ich powstawało z białej cegły, głównie pochodzącej z cegielni na Wielkim Piecu w Starachowicach i Jana Kasperskiego w Wąchocku.  Obecnie coraz mniej jest to widoczne, ponieważ  dużo domów zostało ocieplonych i ma nową elewację. Nie widać też, że niektóre mieszkania są drewniane, bo po ociepleniu zmieniły swój wygląd. Najstarsze domy murowane z bramami przejezdnymi,  w zwartej zabudowie powstały na ulicy Starachowickiej  w połowie XIX w. Część z nich zachowała się do dziś i są obiektami zabytkowymi.

Pierwsze chodniki z płyt betonowych  na ulicy zaczęły powstawać  w latach pięćdziesiątych XX w. W kolejnych latach powstawały nowe ich odcinki. Od 2002 r. były one stopniowo modernizowane poprzez położenie kostki brukowej. W 2008 r. po długich staraniach ekipa remontowa DDKiA wybudowała od podstaw, na trudnym terenie, bardzo potrzebny odcinek chodnika od p. Wiśniosa do ul. Partyzantów, co zdecydowanie poprawiło bezpieczeństwo mieszkańców mieszkających w tym rejonie.

Ostatnia modernizacja chodnika miała miejsce w  sierpniu i wrześniu 2020 r.  kiedy to ekipa remontowa DDKiA gruntownie zmodernizowała kilkaset metrów chodnika. 

W 2010 r. mieszkańcy ul Starachowickiej doczekali się wybudowania zatoczki autobusowej przy skrzyżowaniu z ul. Krótką co poprawiło bezpieczeństwo podróżnych.

Poważnym problemem do roku 2007 na ul . Starachowickiej  było zalewanie  chodników i części jezdni, a czasem i niektórych  podwórek po większym deszczu, na odcinku od Placu Ponurego do wylotu ul. Sandomierskiej, przez  wodę płynącą od strony Rynku z Rataj. Problem ten został rozwiązany  po wykonaniu odprowadzenia wody płynącej z Rataj do Lipianki i kanałem burzowym pod ul. Langiewicza, Placem Ponurego i Kolejową do Kamiennej.

Pierwszym budynkiem użyteczności publicznej na tej ulicy był wybudowany przez GS „Samopomoc Chłopska” w latach sześćdziesiątych wolnostojący budynek przeznaczony na sklep spożywczy. Po transformacji ustrojowej w 1989 r. był w nim sklep gospodarstwa domowego, sklep motoryzacyjny „Polmozbytu”, bar „Non Stop potem „Vega”.  Obecnie budynek ten jest własnością prywatną i pełni funkcje mieszkalne.

1 października 1980 r. w zakupionym przez ZOZ w Starachowicach od osoby prywatnej budynku, po jego gruntownej  modernizacji , uruchomiono  Ośrodek Zdrowia. Była to pierwsza jego własna siedziba. Wcześniej Ośrodek Zdrowia był w wynajmowanych pomieszczeniach w Domu Langiewicza, i na ul Starachowickiej w domu Teodory i Tadeusza Klimkowskich, skąd w 1971 r. przeniesiony został do pałacu Schoenberga.

Na ul. Starachowickiej powstał też budynek Zakładu Produkcyjno – Usługowego „Jamet 1” i Zakładu Produkcji Okien, który od paru lat jest nieczynny.  Przez wiele lat przy skrzyżowaniu z ul. Krótką funkcjonował kiosk „Ruch”.

W celu poprawy bezpieczeństwa mieszkańców w ostatnich latach powstały trzy nowe przejścia dla pieszych: w pobliżu ul. Powstańców, przy ul. Partyzantów i obok Lewiatana.

 W 2002 r. na tzw. „Winnych Wzgórzach” Adam Bujak uruchomił firmę TANKTIR- Stacja Paliw i Gazu. W 2015 r. w budynku znajdującym się na terenie tej  stacji powstały  Delikatesy „Premium”. W latach 2017 – 2018 prywatny inwestor, po wyburzeniu starych budynków wybudował obiekt na działalność handlową.  18 stycznia 2018 r. otworzył w nim pierwszy w Wąchocku market „Lewiatan”. W 2020 r. obok niego InPost uruchomił paczkomat czyli urządzenie do samodzielnego odbierania i nadawania przesyłek w dowolnej porze przez siedem dni w tygodniu.

Estetyka ulicy Starachowickiej poprawiła się także po wyburzeniu rudery znajdującej się w sąsiedztwie placu szkolnego i wybudowaniu hali sportowej z solidnym ogrodzeniem. Jest nadzieja, że po wybudowaniu obwodnicy  i przemianowaniu drogi nr 42 na drogę niższej kategorii łatwiej będzie wykonać tak konieczny parking przed halą sportową.

Dla wygody mieszkańców w 2009 r. UMiG zakupił 4 estetyczne wiaty przystankowe, których otoczenie zostało wyłożone kostką brukową.

Po roku 1990 nastąpił szybki rozwój cywilizacyjny Wąchocka.  Mieszkańcy ul. Starachowickiej otrzymali w 1991 r. dostęp do sieci gazowej, a w 1992 do miejskiej sieci wodociągowej. Od 1994 r. zaistniała możliwość prowadzenia rozmów telefonicznych bez pośrednictwa telefonistek z centralki na wąchockiej poczcie. W 1997 r. rozpoczął się zorganizowany wywóz odpadów komunalnych od mieszkańców, a w 1998 r.  można było przyłączać się do kanalizacji miejskiej.

Ostatnie lata życia na ul. Starachowickiej , u syna Norberta, spędziła znana malarka ludowa, zwana Świętokrzyskim Nikiforem, Marianna Wiśnios, która zmarła 24.10.1996 r. 

Wąchock w najbliższych latach czeka prawdziwa rewolucja drogowa. Budowana będzie  obwodnica Wąchocka ( 21.12 2020 r. DDKiA podpisała z firmą Strabag umowę na jej wykonanie), która skomunikowana  zostanie  łącznikiem z Rataj  przez rondo w ciągu drogi nr 42 na ul Starachowickiej w rejonie bazy magazynowej LEBUD z północną obwodnicą Starachowic. Bardzo oczekiwanym przez  mieszkańców zadaniem  jest budowa chodnika na odcinku od Stacji Paliw TANKTIR do  istniejącego chodnika na Wygodzie.    Od 2019 r. po modernizacji ulica jest dobrze oświetlona lampami LED.

      Jest nadzieja, że po wybudowaniu obwodnicy Wąchocka radykalnie poprawi się komfort życia mieszkańców ulicy Starachowickiej i będzie więcej chętnych do osiedlania się.  Aktualnie w budowie jest kilka nowych domów. Niedawno oddany został do użytku nowy pawilon handlowo – usługowy, w którym powstała ładnie urządzona Kwiaciarnia Cuda Wianki. Rozpoczęła się też budowa przez firmę LEBUD – BIS osiedla mieszkaniowego  „Wygoda”.

      Dopełnieniem tego szkicu są zdjęcia przedstawiające wygląd ul. Starachowickiej w przeszłości pochodzące ze zbiorów: autora, Jana Rudzkiego, Anny Bastrzyk, Piotra Gana, Tomasza Szczykutowicza i mieszkańców Wąchocka.

                                                                           Kazimierz Winiarczyk

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

•